Pokoje na Wczasy

Niemieckie Uderzenie na Pomorze Zachodnie w XIII wieku

27 sierpień 2013r.

NIEMIECKIE UDERZENIE NA POMORZE ZACHODNIE W XIII W. Postawiła ona sobie za cel gospodarczą eksploatacje ludów nadbałtyckich, pośrednicząc między bardziej uprzemysłowionym zachodem Europy a bogatym w surowce obszarem nadbałtyckim. W ślad za eksploatacją i "gospodarczą szły jednak próby politycznego opanowania tych | obszarów. Hanzeaci uzależnia-I jąc od siebie finansowo miejscowych feudałów i władców domagali się skutecznie większych przywilejów, zezwoleń na zakładanie własnych faktorii, monopolizowania handlu itp. Kupcy niemieccy osiedlali się w miastach słowiańskich i organizując tam zakup surowców i sprzedaż własnych towarów. Z taką kolonią niemiecką spotykamy się w Szcze-,„ .. , cinie już u schyłku XII w • w początkach następnego stulecia tworzą oni tutaj swoją odrębną gmi nę na zboczu między kościołem Św. Jakuba a brzegiem Odry. W r 21 łożonIn r WyJTje iCh SP°d ^y^n osiedla słowiańskiego, położonego u stop grodu, a juz w r. 1243 oddaje w ich ręce cały samorząd miejski, opierając go na prawie magdeburskim-'. Po umocnieniu st Hanzy na Bałtyku leżące nad morzem miasta meklembur^ie "lo Ę 2 reguł^ P^uM P«wo I ubeckie i wchodzą w obręb HanzyTwo rząc grupę miast słowiańskich (Wendischer Quartier). W ślad za kuni mi pojawiaj, się na terenie tych miast rzemieślnicy i pospólstwo £ gną om z przeludnionych - w ówczesnym tego słowa znaczeniu -miast niemieckich na teren Słowiańszczyzny, gdzie rozwijające sie szybko miasta zdolne były wchłonąć sporo ludności ę W tych warunkach rzemieślnicy niemieccy, którzy dysponowali len szymi narzędziami pracy i lepiej dostosowywali się do gospodarki towarowo-pieniężnej, wzięli górę nad miejscowTluduością która przez dług: jeszcze czas zostawała przy swoich dawnych zają-dach i P^y swoim dawnym sposobie wytwórczości". Zamieszkali dawniej na terenie grodow i podgrodzi możnowładcy w związku z prze-bud0Wtl struktury gospodarczej wsi i narzucaniem poddaństwa ludności chłopskiej przechodzili do swoich wiejskich posiadłości Ekspansja gospodarcza miast hanzeatyckich oraz napływ ludności miejskiej z Niemiec były tylko jedną formą agresji niemieckiej na słabnę z punktu widzenia rozwoju sił wytwórczych Pomorze zachodnie Obok penetracji ukrytej wystąpiła agresja jawna, realizowana przez niemieckich feudałow świeckich i duchownych. Po załamaniu się księstwa saskiego za Henryka Lwa (koło r. 1180) przewodnictwo w te! akcii objęli margrabiowie brandenburscy. W r. 1214 stanęli oni nad dolną Odrą w rejonie Odrzycka (Oderberg). W połowie XIII w. zagarnęli Lu busz i Pozdawilk. Od tej chwili postępy ich na prawym brzegu Odry były bardzo szybkie. Koło r. 1255 zdobyli oni kasztelanię cedzyńską i santocką, w r. 272 rzucili się na Gdańsk, z którego jednak zostali wyparci dzięki interwencji książąt wielkopolskich. Ponowili oni swoje uderzenia w latach następnych, kusząc się o zajęcie ziemi białogardzkiej i słupsko-sławienskiej. Książęta wielkopolscy prowadzili z nimi uporczywe walki, nie zdołali jednak przeszkodzić w zagarnięciu koło r 1300 całego pasa ziemi między Drawą i Gwdą. W ciągu pół wieku udało się Brandenburczykom odciąć praktycznie ziemie zachodniego Pomorza ort Wielkopolski42. Zabory te mają charakter wybitnie feSny doTony wane są w interesie niemieckiego rycerstwa, między które margrabiowie rozdzielają zagarniętą ziemię na prawie lennym. Książęta zachodniopomorscy zagrozeni inwazją brandenburską usiłowali przez pewien czas zahamować podboje, uznając zwierzchnictwo margrabiów (Warcisław z Dymma w r 1236 Barnim ze Szczecina w r. 1250)" Margrabiowie korzystywali jednak każdy pretekst, ażeby zagarniać ziemie pomorsk pod bezpośrednie władanie. Widoczne sie stało, że Pomorze zachodu e może stawie czoło napadom tylko poprzez gruntowną przebudowe do! tychczasowych stosunków produkcji i przez dalszy rozwój sił . Posiadłości ziemskie oddawano rycerzom na prawie lennym z obowiązkiem służby wojskowej. Gdy zaś miejscowe rycerstwo słowiańskie nie mogło podołać tym warunkom, zaczęto sprowadzać i osadzać na ziemi rycerzy niemieckich, najczęściej z Saksonii i Westfalii. Ci ostatni bardzo rychło zajęli wybitne stanowiska na dworze książęcym jako doradcy i urzędnicy. Była to najgroźniejsza forma utajonej agresji niemieckiej na Pomorze zachodnie. Trzecią z kolei formę agresji przedstawiała polityka duchowieństwa, które w ciągu XIII w. uległo również germanizacji. Kler niemiecki przybywał przede wszystkim do miast, do klasztorów wywodzących się z Danii lub Niemiec, do kancelarii dworów książęcych i do kapituły biskupiej. Przełomowe znaczenie miał wybór Hermana z możnego rodu Gleichenów na stanowisko biskupa kamieńskiego (1251—1289), który zdołał stworzyć osobne księstwo kościelne w ziemi kołobrzeskiej i doprowadził do zupełnego zniemczenia zwierzchnich warstw kościelnych. W księstwie swoim osadzał on rycerzy sprowadzonych z Niemiec. Z biegiem czasu kościół stał się głównym obok miasta rozsadnikiem niemczyzny na Pomorzu. W tej sytuacji u schyłku XIII w. zarysowuje się coraz wyraźniej wy-obcowywanie Pomorza zachodniego z obrębu ziem polskich. Po pierwsze: powstające tutaj na tle rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej nowe związki ekonomiczne w słabym tylko stopniu obejmują sąsiednie miasta polskie. W znacznie większym zasięgu ośrodki miejskie Pomorza łączą się z miastami niemieckimi, w szczególności hanzeatyckimi. Ten proces obejmuje pośrednio wieś pomorską, która łączy się w tym czasie z rynkiem miejskim. Ogólna więc tendencja rozwoju gospodarczego Pomorza zachodniego, zmierzająca do zacieśnienia wspólnoty ekonomicznej z terytoriami na zachód od Odry, rozrywa dawniejszą luźną wspólnotę ekonomiczną z resztą ziem polskich. Po drugie: inwazja brandenburska na Pomorze i Wielkopolskę doprowadza na przełomie XIII/XIV w. do zerwania łączności terytorialnej między tymi dwoma najbliżej z sobą związanymi dzielnicami; zajęcie Ziemi Lubuskiej, przecinając łączność terytorialną między Pomorzem a Śląskiem, oznacza dalszy krok na drodze do izolacji Pomorza. Poza tym inwazja brandenburska ^ zmusiła książąt pomorskich do szukania oparcia w Danii, Meklemburgii, u miast hanzeatyckich, co powoduje powstanie nowej orientacji politycznej, której nie równoważą anemiczne i mało efektywne sojusze z panującymi polskimi (np. w r. 1287). Po trzecie: tworzące się nowe elementy bazy ekonomicznej oraz konieczność zmiany ustroj^i polityczeao państwa wywołują napływ niemieckiej ludności na Pomorze; ludność ta zdobywa sobie rychło bardzo poważną pozycję w życiu ekonomicznym, politycznym i kulturalnym kraju. Ulega zakłóceniu proces kształtowania się polskiej świadomości narodowej na Pomorzu. Ludność niemiecka reprezentuje obcą świadomość narodową i doprowadza do skrzywienia dotychczasowej linii rozwojowej. Wśród feuda-łów j w miastach obok konfliktów społecznych, tj. klasowych i stanowych, powstają konflikty narodowościowe, dzielące społeczeństwo pomorskie na wzajemnie krzyżujące się i zwalczające grupy. Stanowią one punkt wyjścia do powstania i rozwoju lokalnej, pomorskiej świadomości narodowej. Świadomość ta potem nigdy w pełni sie nie wykształciła i ostatecznie nie przeszkodziła w wykrystalizowaniu się tutaj z jednej strony polskiej świadomości narodowej na wschodnich kresach Pomorza zachodniego, a z drugiej niemieckiej świadomości narodowej w jego części zachodniej po obu stronach Odry, ale uniemożliwiła wykształcenie się jednolitej wspólnoty politycznej i psychicznej 44. Z tego względu myśl zjednoczenia Pomorza zachodniego z resztą ziem polskich powstała na gruncie ideologii jednoczenia ziem polskich. Konkretna realizacja tej koncepcji na przełomie XIII/XIV w. wprawdzie została sformułowana i była podejmowana, ale inicjatywa do jej realizacji wyszła z ziem centralnych Polski, a nie z samego Pomorza.